“Chính phủ cũng lúng túng”

Lý giải đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết giải thích Khoản 22, Điều 4, Luật Đầu tư công năm 2019, Tờ trình của Chính phủ cho rằng, “các dự án ODA, vay ưu đãi nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100%” chưa được quy định về loại dự án, thẩm quyền, trình tự, thủ tục phê duyệt… tại các văn bản pháp luật hiện hành.

<img alt="Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng phát biểu tại phiên họp Ảnh: Quang Khánh" src="” width=”850px” />

Trong khi đó, cũng theo Tờ trình của Chính phủ, hiện có ý kiến khác nhau giữa các cơ quan về nguồn vốn đầu tư. Cụ thể, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, đối chiếu các quy định tại Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 và Luật Đầu tư công năm 2019, vốn vay ODA, vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100% không phải là khoản để bù đắp bội chi, do đó, không thuộc phạm vi ngân sách nhà nước theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước năm 2015, nên không phải là vốn đầu tư công theo quy định của Luật Đầu tư công năm 2019.

Bộ Tài chính cho rằng, các khoản vốn vay nước ngoài để cho doanh nghiệp vay lại thuộc phạm vi của nợ công theo quy định của Luật Quản lý nợ công năm 2017, do đó, cần có quy trình quản lý nguồn vốn này chặt chẽ, tương tự như nguồn vốn đầu tư công. Bộ Tài chính thống nhất áp dụng theo quy định của Luật Quản lý nợ công, Luật Đầu tư công và Nghị định số 56/2020/NĐ-CP ngày 25.5.2020 của Chính phủ về quản lý và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài của Chính phủ.

Còn Bộ Tư pháp khẳng định, về bản chất, nguồn vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100% vẫn là nguồn vốn vay ODA, vay ưu đãi và trách nhiệm cuối cùng đối với việc thanh toán các khoản vay ODA, vay ưu đãi này vẫn thuộc về Nhà nước.

Nêu quan điểm về vấn đề này, Thường trực Ủy ban Tài chính – Ngân sách chỉ rõ, phạm vi “vốn đầu tư công” theo quy định của Luật Đầu tư công năm 2019 đã được điều chỉnh so với quy định của Luật Đầu tư công năm 2014: Luật Đầu tư công năm 2014 có quy định khoản vốn nêu trên là vốn “đầu tư công”, Luật Đầu tư công năm 2019 không quy định khoản vốn nêu trên thuộc vốn đầu tư công để bảo đảm phù hợp với Luật Ngân sách nhà nước và đúng bản chất kinh tế của đầu tư công là hoạt động đầu tư bằng nguồn ngân sách, khác với đầu tư của doanh nghiệp (bảo đảm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong hoạt động của doanh nghiệp theo nguyên tắc thị trường).

 Đối với nguồn vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100% đã được quy định tại Luật Quản lý nợ công (Chương V về Quản lý cho vay lại vốn ODA, vay ưu đãi nước ngoài, từ Điều 33 – 40). Theo đó, các quy định rất chặt chẽ từ cơ quan cho vay lại, đối tượng được vay lại, các nguyên tắc cho vay lại, phương thức cho vay lại, điều kiện được vay lại… Điều 36, Luật Quản lý nợ công quy định rõ điều kiện được vay lại của tất cả các đối tượng là phải “có chương trình, dự án đầu tư đã hoàn thành thủ tục đầu tư theo quy định của pháp luật”.

Căn cứ những quy định trên, đa số ý kiến Thường trực Ủy ban Tài chính – Ngân sách cho rằng, các dự án của doanh nghiệp sử dụng nguồn vốn đi vay lại của Chính phủ từ nguồn vốn ODA, vay ưu đãi nước ngoài không thuộc nguồn vốn đầu tư công thì không thể áp dụng quy định về phân loại dự án, trình tự, thủ tục, thẩm quyền phê duyệt chủ trương đầu tư và quyết định đầu tư theo quy định của Luật Đầu tư công. Do vậy, Chính phủ cần rà soát các quy định về trình tự, thủ tục đầu tư theo quy định của Luật Quản lý nợ công, Luật Đầu tư, Luật Xây dựng, Luật Quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp (đối với doanh nghiệp Nhà nước) để triển khai thực hiện.

Tại phiên họp chiều qua, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, đúng là vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100% không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Đầu tư công và Luật Ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, các dự án sử dụng vốn vay ODA và vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài cho vay lại 100% phần lớn là dự án đầu tư lớn và do các doanh nghiệp nhà nước làm chủ dự án. Xét về bản chất, nguồn vốn vay ODA, vay ưu đãi do Chính phủ đứng ra ký hiệp định vay với phía nhà tài trợ nước ngoài và là nợ của Chính phủ theo quy định của Luật Quản lý nợ công năm 2017.

Trong trường hợp phát sinh rủi ro của bên nhận vay lại, Chính phủ vẫn phải thực hiện nghĩa vụ trả nợ cho phía nước ngoài theo các điều kiện tại hiệp định vay đã ký. Dù nguồn vốn này cấp phát/vay lại cho các bộ/địa phương hay cho doanh nghiệp nhà nước vay lại 100%, thì tất cả nguồn vốn này vẫn là nghĩa vụ nợ trực tiếp của ngân sách nhà nước. Nói cách khác, trách nhiệm cuối cùng vẫn là Nhà nước phải trả. Nhấn mạnh điều này, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, phải có phương thức quản lý chặt chẽ để bảo đảm hiệu quả.

Vậy phải quản lý bằng cách nào? Theo luật nào khi khoản vay về cho vay lại không thuộc đối tượng của luật nào? “Dù không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Đầu tư công, nhưng Chính phủ muốn sử dụng quy trình của Luật Đầu tư công để quản lý vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100%. Trong khi đó, khi không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Đầu tư công mà lại áp dụng Luật Đầu tư công để quản lý thì không đúng… nên Chính phủ cũng rất lúng túng”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nói. 

 Tuân thủ Luật Quản lý nợ công

Nêu quan điểm về vướng mắc cũng như sự lúng túng của Chính phủ, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100% đã được quản lý chặt chẽ bằng quy định của Luật Quản lý nợ công. Luật Quản lý nợ công đã quy định rõ ai cho vay, thẩm định như thế nào, trách nhiệm vay và cho vay lại như thế nào. Quy định này là hoàn toàn phù hợp. Nếu quy định thêm việc quản lý vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100% phải tuân thủ theo Luật Đầu tư công thì thủ tục rất lằng nhằng, không bảo đảm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong hoạt động của doanh nghiệp theo quy định của Luật Doanh nghiệp và các luật về đầu tư hiện nay.

Thực chất, từ ý kiến của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp… được nêu trong Tờ trình của Chính phủ, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính – Ngân sách cũng chỉ rõ: Các Bộ đều cho rằng các khoản vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài để cho doanh nghiệp vay lại 100% không phải là vốn đầu tư công. Như vậy, nhận thức pháp luật của các Bộ đã thống nhất. Từ những quy định của pháp luật hiện hành, các khoản “vay về cho vay lại” không thuộc phạm vi của “Ngân sách nhà nước” theo Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 và không phải là “vốn đầu tư công” theo quy định tại Khoản 22, Điều 4, Luật Đầu tư công năm 2019. Các cơ quan của Chính phủ không có cách hiểu khác nhau về vấn đề này mà vướng mắc là do hướng dẫn trình tự, thủ tục đầu tư với các dự án sử dụng “vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100%” chưa cụ thể. 

Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân nhấn mạnh, việc đưa vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100% thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Đầu tư công sẽ làm phát sinh nhiều thủ tục, gây chậm trễ cho các khoản vay và giải ngân khoản vay. Quản lý vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100% cần tuân thủ theo đúng Luật Quản lý nợ công.

Kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển khẳng định, Khoản 22, Điều 4, Luật Đầu tư công năm 2019 đã rõ ràng, không cần thiết ban hành nghị quyết giải thích quy định trên. Chính phủ cần rà soát các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý nợ công, đầu tư công và các luật có liên quan để quản lý vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài cho doanh nghiệp vay lại 100% cho tốt.