Cạnh tranh khốc liệt

 Bốn năm trở lại đây, lúa gạo Việt Nam liên tục “bứt phá” lập nên những kỷ lục mới trong XK. Cụ thể, năm 2009, XK gạo Việt Nam đã vượt qua ngưỡng 6 triệu tấn/năm, tăng gần 1,4 triệu tấn so với năm 2008. Sang năm 2010, gạo XK Việt Nam chiếm đến 21,4% tổng lượng gạo XK của thế giới với 6,75 triệu tấn gạo XK. Còn kết thúc năm 2011, Việt Nam đã XK 7,105 triệu tấn gạo, đạt giá trị 3,651 tỷ USD.

XK gạo Việt Nam năm 2012 tiếp tục đạt kỷ lục 7,72 triệu tấn và đứng thứ nhì thế giới sau Ấn Độ (Thái Lan đứng vị trí thứ 3), giá trị XK đạt 3,45 tỷ USD (FOB), tăng gần 8,3% về số lượng nhưng lại giảm 1,98% về trị giá so với năm 2011. Theo đánh giá của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), XK gạo Việt Nam thể hiện sự phát triển trên nhiều mặt, đáng kể nhất là sản lượng gia tăng, chất lượng gạo ngày càng ổn định.

Nguyên nhân chính là do công tác điều hành XK gạo hợp lý theo biến động của tình hình thị trường, quyết định mua tạm trữ lúa, gạo kịp thời để bình ổn giá và tăng cường thông tin, tạo được sự đồng thuận chung giữa các ngành, các cấp cũng như trong DN XK gạo. Bên cạnh đó, các DN đã phát huy được tính chủ động, linh hoạt và tuân thủ quy định hiện hành theo Nghị định số 109/2010/NĐ-CP của Chính phủ về kinh doanh XK gạo.

Thoạt nhìn là vậy, nhưng nếu nhìn vào mặt giá cả, giá trị XK thì những con số trên theo thời gian đã lộ rõ những bất cập và thể hiện rõ nhất trong năm 2012. Diễn biến thị trường gạo năm 2012 có sự thay đổi đáng kể so với năm 2011, giá thị trường sụt giảm mạnh do sản lượng tăng, nguồn cung dồi dào, tồn kho lớn và cạnh tranh gay gắt giữa nguồn cung cấp.

Đó là, XK chịu sự cạnh tranh rất lớn từ Ấn Độ với lượng gạo khổng lồ tăng cường XK và nguồn gạo giá thấp Pakistan, Myanmar, trong khi đó thị trường NK lớn thì giảm mua. Đặc biệt, số lượng hợp đồng tập trung giảm mạnh, được thay thế bằng các hợp đồng thương mại với số lượng phân tán, giá thấp, làm giảm hiệu quả XK. Ngoài ra, các hợp đồng thương mại cũng bị hủy nhiều khi giá thị trường biến động. Ngoài ra, lãi suất cao, thời gian cho vay ngắn cũng gây khó khăn cho các DN khi quay vòng vốn.

Đặc biệt, có một nghịch lý đáng buồn xảy ra là khi lượng XK càng tăng mạnh thì cũng là lúc giá trị đạt thấp nhất. Cụ thể, nếu trong tháng đầu năm 2012, lượng gạo XK ở mức đáy (chỉ đạt 275.000 tấn) thì giá XK đã ở mức đỉnh 550 USD/tấn. Đến tháng 7-2012, tình hình lại hoàn toàn đảo ngược, khối lượng XK lên đến 765.000 tấn nhưng giá ở mức rất thấp 395 USD/tấn. Vì thế, giá XK gạo của năm 2012 giảm trên 40 USD/tấn so với năm trước. Và diễn biến này tiếp tục lặp lại trong thời điểm hiện nay. Theo số liệu mới nhất của Bộ NN&PTNT, dù khối lượng XK gạo 2 tháng đầu năm 2013 đạt 677.000 tấn, giá trị đạt 310 triệu USD tăng 68% về lượng nhưng giảm 15,4% về giá trị so với cùng kỳ năm trước. Giá XK bình quân tháng ước đạt 457 USD/tấn giảm 20,1% so với cùng kỳ.

Tìm giải pháp

Đến cuối tháng 2-2013, theo VFA, Việt Nam đã ký được hợp đồng XK gạo đạt 2,3 triệu tấn, cộng thêm khối lượng 700.000 tấn của năm 2012 chuyển sang, đến nay Việt Nam đã ký được hợp đồng XK đạt 3 triệu tấn. Dự kiến, khối lượng hợp đồng sẽ giao trong 6 tháng đầu năm nay đạt 3,5 triệu tấn. Nếu nhìn vào số lượng hợp đồng đã ký, một số nhà chuyên môn cho biết, với số lượng hợp đồng XK đã ký rõ ràng XK gạo của Việt Nam đang có chiều hướng thuận lợi.

Thế nhưng, vấn đề khó đối với XK gạo của Việt Nam là giá bán thấp. Cùng với đó, trong năm 2013, các thị trường truyền thống của Việt Nam như Philippines, Indonesia tăng cường sản xuất, thực hiện chính sách tự túc lương thực đã tạo thêm áp lực thị trường, nhất là trong bối cảnh gạo Việt Nam phải cạnh tranh gay gắt giữa các nguồn cung cấp từ Thái Lan, Việt Nam, Ấn Độ, Pakistan, Myanmar.

Muốn thoát khỏi những khó khăn đang “đeo bám” thì ngay từ lúc này, công tác điều hành XK gạo là nhiệm vụ đặt lên hàng đầu. Theo đó, Bộ Công Thương cần quan tâm đến công tác dự báo, củng cố, duy trì thị trường… để tránh những rủi ro không đáng có cho DN. Ngoài ra, việc thực hiện mua tạm trữ 1 triệu tấn quy gạo vụ Đông Xuân 2012-2013 tại Đồng bằng sông Cửu Long theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ cũng là một biện pháp nhằm tăng lợi ích cho người nông dân, giúp DN chủ động được nguồn hàng.

Hiện sản lượng lúa gạo của Việt Nam đã “lập đỉnh”. Tuy nhiên, để có thể duy trì vị thế XK gạo trên thị trường thế giới, các chuyên gia khuyến cáo, cần nâng cao chất lượng hạt gạo thay vì tập trung tăng khối lượng XK, tức là thay đổi về chất. Trên thực tế, gạo XK của Việt Nam loại 25% tấm (tức gạo phẩm cấp thấp) chiếm tới 70%, còn gạo 5% tấm chưa sánh được với gạo Thái Lan. Trong khi đó, gạo phẩm cấp thấp thì mất dần thị trường vì bị cạnh tranh với gạo Ấn Độ và Myanmar. Đây là hậu quả của việc chúng ta tập trung phát triển những giống lúa chất lượng thấp. Do vậy, DN cũng như nông dân cần bám sát theo những tín hiệu của thị trường, để chuyển đổi mô hình sản xuất cho phù hợp.

Một điều mà DN cần lưu ý nữa là, hiện tại Trung Quốc tiếp tục là thị trường tiêu thụ gạo của Việt Nam lớn nhất với 34,7% thị phần, tiếp đến là Singapore 7,27%, Hàn Quốc 5,64% và Philippines 5,64%. Với lợi thế địa lý, Trung Quốc bắt đầu chuyển hướng sang mua gạo Việt Nam do giá gạo thơm Việt Nam bán giá thấp hơn Thái Lan, DN cần nắm bắt lấy cơ hội này. Thêm vào đó, DN không thể bỏ qua hai thị trường châu Phi và Trung Đông để XK gạo cấp thấp.

Diệp Anh
Nguồn: Báo Hải quan Online