Vì QH là cơ quan lập hiến nên QH thực hiện quyền giám sát tối cao để bảo đảm sự thống nhất của quyền lực nhà nước về bản chất cũng như về mục đích, hiệu quả sử dụng quyền lực. Đồng thời trong cơ chế tổ chức quyền lực ở nhà nước ta, có sự phân công, phối hợp  giữa các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, quyền hành pháp và quyền tư pháp. Khi đã có sự phân công thì phải theo dõi, kiểm tra để bảo đảm cho các cơ quan nhà nước làm đúng chức năng, nhiệm vụ của mình. Thực hiện chủ trương xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân- vấn đề dân chủ hóa ngày càng được đề cao thì chức năng giám sát của QH ngày càng được coi trọng. 
      Trong hệ thống các phương thức giám sát của QH thì việc xem xét báo cáo công tác của các cơ quan nhà nước cấp cao là đặc biệt quan trọng. Theo quy định của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội, tại kỳ họp cuối năm, QH xem xét, thảo luận báo cáo công tác hàng năm của UBTVQH, Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC.
      Việc QH xem xét các báo cáo của Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC phải được thực hiện theo thủ tục. Trước khi trình ra QH, các báo cáo Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC phải được các cơ quan của QH thẩm tra. Ví như: Ủy ban Kinh tế thẩm tra Báo cáo của Chính phủ về tình hình kinh tế-xã hội; Ủy ban Tư pháp thẩm tra Báo cáo công tác của Chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC, Báo cáo của Chính phủ về công tác phòng ngừa và chống vi phạm pháp luật và tội phạm, công tác thi hành án, công tác phòng, chống tham nhũng…
      Các Báo cáo của Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC và Báo cáo thẩm tra của các cơ quan của QH phải qua một thủ tục là trình UBTVQH cho ý kiến, sau đó mới tiếp tục hoàn thiện, chỉnh lý để trình QH. Trên thực tế việc bảo đảm chất lượng các báo cáo vẫn là một thách thức lớn đối với việc thực hiện quyền giám sát tối cao của QH. Không ít báo cáo tới sát ngày khai mạc kỳ họp QH mới được gửi cho ĐBQH, có khi còn chậm hơn. Nhiều báo cáo còn bị các ĐBQH “phê” vì  các số liệu thống kê về cùng một loại đối tượng cần quản lý trong các báo cáo có sự “vênh” nhau nhiều. 
      Về những bất cập của các báo cáo trình QH, có thể chỉ ra một số nguyên nhân:
      Trước hết là bởi tính “kế hoạch hóa” trong công tác chuẩn bị các báo cáo chưa rõ ràng. Cho đến nay, trong Hiến pháp, Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Hoạt động giám sát của QH vẫn không quy định rõ thời gian khai mạc Kỳ họp Quốc hội mà giao cho UBTVQH quyết định cụ thể thời gian để triệu tập Kỳ họp QH. Các quy định về thời gian tổ chức “Kỳ họp giữa năm”, “Kỳ họp cuối năm” chưa đủ rõ ràng để làm căn cứ cho Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC tiến hành các hoạt động thống kê số liệu theo niên độ báo cáo của năm công tác. Thực tế, sau khi UBTVQH quyết định thời gian triệu tập Kỳ họp QH sẽ phát sinh hai thủ tục liên quan đến việc chuẩn bị các báo cáo. Đó là, VPQH ban hành công văn thông báo cho VP Chính phủ báo cáo Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các Bộ, ngành có liên quan chuẩn bị báo cáo; Thông báo cho Chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC chuẩn bị báo cáo công tác, trong đó xác định rõ thời gian phải gửi báo cáo để trình UBTVQH cho ý kiến, thời gian gửi báo cáo đến ĐBQH chậm nhất là mười ngày trước ngày khai mạc kỳ họp. Đồng thời các UB của QH ban hành công văn yêu cầu các bộ, ngành liên quan gửi báo cáo đến Ủy ban để thẩm tra trình UBTVQH cho ý kiến và sau đó là trình QH. Trong công văn của các UB còn yêu cầu rõ hơn về mốc thời gian để Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC lấy số liệu thống kê làm báo cáo. Các quy định hiện hành của pháp luật hiện hành đã làm giảm đi đáng kể tính chủ động trong việc chuẩn bị các báo cáo và từ đó mà ảnh hưởng tới chất lượng báo cáo.
      Hai là, cho đến nay chưa có một văn bản nào đề ra các yêu cầu mang tính chất “ khung” cho các cơ quan của Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC làm báo cáo công tác năm trình QH tại kỳ họp. Trên thực tế, tại các phiên họp thẩm tra, các cơ quan của QH thường yêu cầu Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC điều chỉnh một số nội dung báo cáo. Và khi UBTVQH cho ý kiến, cũng có lúc phải tiếp tục điều chỉnh nữa. Tuy nhiên, khi tiến hành xem xét, thảo luận tại Kỳ họp QH, không ít ĐBQH vẫn yêu cầu thêm về các nội dung cần thể hiện trong các báo cáo. Rõ ràng, việc thiếu hụt những chuẩn mực chung trong quy định về thủ tục làm báo cáo công tác trình QH là một trong những khó khăn cho Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC.
      Ba là, sự phối hợp giữa Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC trong việc chuẩn bị các báo cáo công tác trình Quốc hội có khi chưa thật chặt chẽ. Thí dụ, các số liệu về số vụ án tham nhũng được khởi tố do các cơ quan thanh tra phát hiện chuyển cho cơ quan điều tra phải là số liệu thống nhất giữa các Báo cáo của Chính phủ về phòng, chống tham nhũng với Báo cáo của Chính phủ về công tác phòng ngừa, chống vi phạm pháp luật và tội phạm và Báo cáo công tác của VKSNDTC. Sự “vênh” nhau về số liệu giữa các báo cáo công tác trình Quốc hội hoàn toàn có thể xử lý được thông qua các hoạt động phối hợp.
      Theo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Nội quy kỳ họp Quốc hội,  QH xem xét, thảo luận báo cáo tại Phiên họp toàn thể của QH theo trình tự  cơ bản sau: Người đứng đầu cơ quan chuẩn bị báo cáo trình bày báo cáo; Chủ nhiệm Ủy ban của QH trình bày báo cáo thẩm tra; QH thảo luận (Trước khi QH thảo luận tại phiên họp toàn thể, ĐBQH có thể thảo luận tại Tổ, tại Đoàn ĐBQH; Người đứng đầu cơ quan trình bày báo cáo có thể trình bày thêm những vấn đề có liên quan về công tác mà ĐBQH quan tâm); QH ra nghị quyết về công tác của cơ quan đã báo cáo khi xét thấy cần thiết.
      Về cơ bản quy trình, thủ tục xem xét báo cáo tại kỳ họp QH đã xác định được trách nhiệm của cơ quan giám sát, cơ quan chịu sự giám sát. Tuy nhiên, chất lượng, hiệu quả của việc thực hiện quyền giám sát tối cao tại kỳ họp không chỉ phụ thuộc vào kết quả hoạt động của các cơ quan nói trên mà còn có vai trò bổ trợ của các hoạt động khác. Thí dụ, hoạt động của Chủ tọa điều khiển phiên họp xem xét báo cáo cũng rất quan trọng để phiên họp diễn ra sao cho  đúng quy định của Nội quy kỳ họp. Thời gian thảo luận tại phiên họp toàn thể của QH đối với mỗi báo cáo công tác chỉ có hạn, trong khi đó có nhiều ĐBQH đăng ký phát biểu đòi hỏi việc điều khiển phiên họp phải thật linh hoạt để vừa phát huy được quyền thảo luận của ĐBQH nhưng không bị kéo dài thời gian, và không để xảy ra tình trạng “ quá nóng” trong nghị trường do có những quan điểm khác nhau đánh giá về cùng một vấn đề, về trách nhiệm của những người  nắm giữ các chức vụ do QH bầu hoặc phê chuẩn và cũng là để xây dựng môi  trường văn hóa chính trị trong hoạt động của QH. Điều này đòi hỏi trong thủ tục xem xét báo cáo tại phiên họp của QH cần trao cho Chủ tọa phiên họp (Chủ tịch QH) những thẩm quyền riêng, lớn hơn, những chế tài nghiêm khắc hơn để duy trì trật tự của quá trình xem xét, thảo luận.
      Để đảm bảo chất lượng hiệu quả của việc xem xét, thảo luận báo cáo tại kỳ họp Quốc hội thì một yếu tố quan trọng khác không thể không xét đến là vai trò của Đoàn thư ký kỳ họp. Trong trường hợp thảo luận tại Tổ, tại Đoàn ĐBQH thì còn có vai trò của thư ký Tổ, thư  ký Đoàn ĐBQH trong việc ghi biên bản. Tuy nhiên, các quy định hiện hành của pháp luật vẫn chưa pháp điển đầy đủ những thủ tục cần thiết khác cho hoạt động của Đoàn thư ký làm cho sự vận hành của quá trình xem xét, thảo luận các báo cáo tại Quốc hội chưa thật sự đạt được kết quả như mong muốn. Xin nêu ra một thí dụ về sự thiếu hụt thủ tục trong hoạt động tại kỳ họp. Theo thông lệ, để chuẩn bị cho việc thảo luận ở Tổ hoặc Đoàn ĐBQH về các báo cáo thì rất cần một bản gợi ý để các ĐBQH tập trung thảo luận vào những vấn đề trọng tâm, trọng điểm, những nội dung được cử tri cả nước quan tâm. Và từ đó làm cơ sở cho ĐBQH lựa chọn vấn đề thảo luận tại phiên họp toàn thể. Nhưng ai là người chuẩn bị, ai là người quyết định nội dung bản gợi ý thảo luận để chuyển cho Tổ, Đoàn ĐBQH thì vẫn không rõ. Do đó, đơn vị giúp việc ở mỗi Ủy ban có những cách làm khác nhau và vì vậy khó tránh được sự cố xảy ra. Hoặc quá trình QH xem xét, thảo luận báo cáo có thể dẫn đến việc QH phải ra nghị quyết về công tác của cơ quan trình báo cáo thì cho đến nay cũng không có thủ tục cụ thể nào về việc ai soạn thảo, ai cho ý kiến và trình dự thảo loại nghị quyết này ra QH.

Nguồn: Báo Người Đại biểu nhân dân