Nhưng đến thời điểm này, nhiều ý kiến cho rằng vẫn còn nhiều vấn đề cần phải bàn trong thuế thu nhập kinh doanh chứng khoán, nhất là trong khi hiện nay, thị trường chứng khoán (TTCK) liên tục sụt giảm, hầu như chỉ dao động trong mức trên dưới 400 điểm, đã khiến hầu hết các nhà đầu tư trong tình trạng thua lỗ. Có nhiều ý kiến bàn luận xoay quanh vấn đề này, liệu đánh thuế trong thời điểm này đã hợp lý chưa, đánh thuế sẽ làm tăng chi phí tham gia thị trường đồng thời làm giảm tính hấp dẫn của TTCK trong khi các giải pháp hỗ trợ thị trường chưa được các cơ quan quản lý đưa ra thì việc đánh thuế trong thời điểm này là vấn đề chưa nên… Vậy trên thực tế, việc thu thuế kinh doanh chứng khóan có tác động lớn đến TTCK Việt Nam?

*Những quy định về thuế thu nhập từ đầu tư Chứng khoán

Trong Luật Thuế thu nhập cá nhân có quy định rõ về việc đánh thuế vào thu nhập từ đầu tư chứng khoán, tức là đánh vào thu nhập có được của các cá nhân trong và ngoài nước đầu tư chứng khoán. Vậy, các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước sẽ phải nộp thuế thu nhập như thế nào, có điểm gì mới so với những quy định trước đây?

Thứ nhất, thuế chứng khóan đối với nhà đầu tư nước ngoài. Theo phân tích của Hiệp hội các nhà đầu tư Tài chính Việt Nam (VAFI), Thuế chứng khóan đối với các tổ chức đầu tư nước ngoài sẽ không có gì thay đổi. Cụ thể, không có thêm một loại thuế nào được thực thi cho Nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN). NĐTNN vẫn chịu thuế khoán với tỷ lệ thu 0,1% trên tổng giá trị chứng khoán được bán theo tinh thần của Luật thuế Thu nhập doanh nghiệp và không có thuế cổ tức. Tuy nhiên có sự thay đổi nhỏ trong chính sách thuế đối với nhà đầu tư cá nhân nước ngoài đó là nhà đầu tư cá nhân nước ngoài (NĐTCNNN) sẽ ở vị thế bình đẳng về nghĩa vụ thuế như nhà đầu tư cá nhân trong nước và phải chịu thuế khoán 0,1% khi thực hiện giao dịch bán chứng khoán, cho dù giao dịch đó bị lỗ. NĐTCNNN cũng phải chịu thuế cổ tức là 5% trên tổng số tiền cổ tức được nhận; phải chịu thuế khi nhận cổ phiếu thưởng hay cổ tức bằng cổ phiếu. Như vậy, đã có sự thay đổi về chính sách thuế cho NĐTCNNN. Bởi lẽ, trước 1/1/2009 họ là những đối tượng được miễn thuế từ các giao dịch kinh doanh chứng khoán, nay thì thuộc diện chịu thuế như nhà đầu tư cá nhân trong nước.

Thứ hai, thuế thu nhập chứng khoán cho tổ chức trong nước không còn quy định đối tượng này phải chịu thuế cổ tức. Thuế thu nhập chứng khoán được xác định bằng công thức: tổng giá bán trừ đi giá mua bình quân trừ chi phí và nhân với mức thuế suất 25%. So với trước kia, mức thuế suất là 28%, có giảm đi một chút, tuy nhiên cũng là một mức thuế rất cao so với thông lệ quốc tế cũng như so với mức mà nhà đầu tư nước ngoài đóng góp ( 0,1% ).

Thứ ba, thuế thu nhập cho nhà đầu tư là cá nhân trong nước (NĐTCN). Khi NĐTCN thực hiện việc bán chứng khoán, nếu họ đăng ký nộp thuế theo biểu thuế toàn phần với thuế suất là 20% thì họ sẽ được tính thuế thu nhập cá nhân bằng thu nhập tính thuế nhân với thuế suất là 20%. Còn nếu trường hợp cá nhân chuyển nhượng chứng khoán không đăng ký nộp thuế theo biểu thuế toàn phần với thuế suất là 20% thì họ phải chịu một mức thuế khoán là 0,1% trên tổng giá trị bán từng lần. Nhưng, dù cá nhân chuyển nhượng chứng khoán đã đăng ký nộp thuế theo thuế suất 20% vẫn phải tạm nộp thuế theo thuế suất 0,1% trên giá chuyển nhượng chứng khoán từng lần. Vấn đề là NĐT có quyền lựa chọn phương pháp tính thuế của mình…

*Nhà đầu tư nộp thuế thu nhập có ảnh hưởng đến TTCK Việt Nam?

Trong khi thời gian phải nộp thuế thu nhập từ kinh doanh chứng khoán ngày một đến gần thì rất nhiều NĐT tỏ ra băn khoăn về thời điểm áp dụng hiện nay. Có người cho rằng, khi TTCK từ đầu năm đến nay “tụt dốc không phanh”, rồi hiện nay đang có hàng triệu cổ phiếu OTC được giao dịch hàng ngày và có rất nhiều cổ phiếu được nhà đầu tư mua từ nhiều năm trước thì sẽ phải xác định như thế nào để tính thuế; và cả suy thoái kinh tế toàn cầu đã ảnh hưởng đến kinh tế Việt Nam, các hoạt động sản xuất kinh doanh đang đình trệ thì việc đánh thuế vào thu nhập chứng khoán chắc chắn sẽ tác động mạnh đến tâm lý nhà đầu tư trong thời gian tới. Một trong những vướng mắc đó chính là việc đánh thuế trong chuyển nhượng vốn đầu tư, hay vướng mắc khi đánh thuế thu nhập chứng khoán là ở vấn đề kết chuyển lỗ của nhà đầu tư. Nếu so với thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp là 25%/năm thì mức thuế suất 20%/năm đối với lợi nhuận trước thuế trong đầu tư chứng khoán không chênh lệnh nhiều nhưng nếu DN kinh doanh thua lỗ thì được kết chuyển lỗ trong vòng 5 năm, còn cá nhân đầu tư chứng khoán thua lỗ lại không được kết chuyển lỗ mà phải quyết toán hàng năm.

Đánh giá về vấn đề này, VAFI thì lại không cho rằng như vậy. Theo VAFI, trong ngắn hạn, đối với các nhà đầu tư là tổ chức thì không có thay đổi đáng kể, mặc dù thuế thu nhập áp dụng cho nhà đầu tư tổ chức trong nước vẫn chịu ở mức cao. Nhưng trong bối cảnh TTCK hiện nay, khi mà bất kỳ nhà đầu tư tổ chức trong nước nào bị thua lỗ từ 30% đến 70% thì họ phải trích lập dự phòng giảm giá ở một tỷ lệ lớn, tỷ lệ này sẽ được khấu trừ trong một vài năm và có lẽ trong ngắn hạn họ chưa phải nộp thuế TNDN nên chưa mặn mà với mức thuế cao hơn so với NĐTCN nếu kinh doanh có lãi.

Còn đối tượng nhà đầu tư cá nhân sẽ chịu thuế kinh doanh chứng khoán và thuế cổ tức so với trước kia nhưng ở tỷ lệ không nhiều. Tuy nhiên đối với những nhà đầu tư luôn luôn thực hiện giao dịch mua đi bán lại chứng khoán hay còn gọi là những nhà đầu ta “bám sàn” thì mức thuế khoán cũng ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của họ, nhất là trong bối cảnh TTCK đang ảm đạm như hiện nay. Các công ty chứng khoán cần có chính sách phí môi giới đặc thù cho các nhà đầu tư cá nhân bám sàn, nghĩa là họ cần được hưởng mức phí thấp hơn so với các nhà đầu tư dài hạn.

Về thuế cổ tức đổi với cổ phiếu thuởng, nếu giá tính thuế tính theo giá thị trường thì các doanh nghiệp sẽ không thực hiện hình thức này, thay vào đó họ có thể thực hiện việc phát hành cổ phiếu theo mệnh giá, tuy nhiên những thành viên chủ chốt của doanh nghiệp đang nắm giữ nhiều cổ phiếu thì có thể xảy ra tính huống họ cần tiền mặt để mua cổ phiếu mới. Để giải quyết vấn đề , họ phải bán đi một lượng cổ phiếu đang nắm giữ. Hiện nay việc bán cổ phiếu của những đối tượng này thường tác động đến tâm lý các nhà đầu tư, cho nên chúng ta cần phân biệt những động thái bán cổ phiếu của họ để xác định được tâm lý đầu tư tốt. Như vậy, qua phân tích, VAFI thấy rằng trong ngắn hạn, những chính sách thuế mới không ảnh hưởng nhiều đến TTCK. Sự ổn định và phát triển của TTCK trong ngắn hạn và trong bối cảnh như hiện nay phụ thuộc vào sự ổn định kinh tế vĩ mô cũng như tình hình kinh tế thế giới. VAFI khẳng định, công luận đã nói “quá nhiều” về tiêu cực của thuế chứng khoán cho nhà đầu tư cá nhân. Việc nói đi nói lại nhiều lần một vấn đề không hệ trọng không khéo cũng có thể làm ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý NĐTCN.

Tuy nhiên, VAFI cũng nhấn mạnh rằng các loại thuế về kinh doanh chứng khoán phải có đặc thù so với các loại hình kinh doanh khác và phải theo thông lệ quốc tế nhưng phải làm sao để các loại đối tượng kinh doanh chứng khoán cũng như nhà đầu tư tổ chức trong nuớc, nhà đầu tư nước ngoài, nhà đầu tư cá nhân phải cùng bình đẳng về nghĩa vụ nộp thuế cũng như mong muốn TTCK đuợc vận hành ổn định, các nhà đầu tư tổ chức trong nước và ngoài nước sẽ tham gia ngày một nhiều hơn góp phần cho sự phát triển nhanh của TTCKVN.