Chúng ta xác định lúa gạo là vấn đề chiến lược và đã có nhiều chính sách tốt, song khi mà nhiều quốc gia sản xuất lúa gạo hàng đầu đã đưa ra những điều chỉnh quan trọng về chính sách, VN cũng phải nghĩ đến một “hệ điều hành” mới, sao cho vẫn giữ vững nguyên tắc “2 bảo đảm” – an ninh lương thực quốc gia và nâng cao thu nhập cho người trồng lúa – đồng thời bổ sung tính linh hoạt.   

Theo TS Trần Văn Đạt – nguyên chánh chuyên gia của FAO (“Thái Lan thay đổi chính sách lúa gạo, còn Việt Nam?”, tài liệu Festival Lúa gạo VN lần II), để ưu tiên mục tiêu tăng lợi nhuận cho người trồng lúa, cường quốc số 1 xuất khẩu gạo Thái Lan đã có những điều chỉnh về chính sách, chấp nhận sẽ giảm bớt khoảng 2 triệu tấn gạo mỗi năm và “nhường” ngôi vị quán quân cho VN mà họ nắm giữ nhiều năm liền.

Tương tự là Trung Quốc, mặc dù với diện tích đất trồng lúa mênh mông, nhiều gấp 10 lần nước ta, nhưng họ chủ trương chỉ sản xuất gạo vừa đủ để đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, nên đã giảm từ 37 triệu hécta năm 1976 xuống còn 30 triệu hécta năm 2009. Tại hội thảo “Định vị thương hiệu gạo Việt” trong khuôn khổ Festival Lúa gạo VN lần II, ý kiến của nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu và thương gia cũng đề cập đến yêu cầu thay đổi chiến lược xuất khẩu gạo, xây dựng thương hiệu, tập trung vào phân khúc chất lượng cao để nâng cao và hoàn thiện chuỗi giá trị giúp tăng lợi nhuận cho người trồng lúa. Trước yêu cầu đó, đề nghị những nhà hoạch định chính sách lúa gạo VN quan tâm mấy việc:

Một là, tiếp cận linh hoạt hơn đối với quy hoạch sử dụng đất trong việc thực hiện chủ trương giữ 3,81 triệu hécta đất trồng lúa đã được Đảng và Nhà nước khẳng định. Trong đó, phân biệt khu vực trồng lúa “trọng yếu” và “không trọng yếu” dựa trên sự phù hợp về sinh thái nông nghiệp, năng suất, tác động của biến đổi khí hậu. 

Hai là, áp dụng phân vùng theo không gian, có chính sách hỗ trợ khác nhau ở “vùng lõi”, “vành đai” và các khu vực trồng lúa bình thường khác, có xem xét mục tiêu sản xuất lúa cho an ninh lương thực hay lúa hàng hóa. Tách biệt hẳn các hệ thống và chiến lược xuất khẩu gạo mang “tính xã hội” và tính thương mại để có chính sách rõ ràng, phân biệt giữa 2 mục tiêu, để tăng cường hỗ trợ nhóm thực hiện mục tiêu chính trị – xã hội, giải phóng một phần gánh nặng để tăng lợi nhuận, đồng thời cũng nâng cao trách nhiệm cho nhóm thương mại. Định hướng lại trọng tâm, chuyển từ các chức năng thương mại sang tập trung vào các mục tiêu xã hội, “hàng hóa công” và quản trị rủi ro.

Ba là, tiếp tục tăng cường chiến lược đa ngành, lồng ghép nhiều chương trình mục tiêu như xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo, chống suy dinh dưỡng trẻ em… để cùng đảm đương nhiệm vụ an ninh lương thực và chống suy dinh dưỡng chứ không đặt hết gánh nặng lên vai người trồng lúa.    

Trần Hữu Hiệp
Nguồn: Báo Điện tử Lao động